مناطق آزاد کماکان میتواند مدلی برای تمرین حکمرانی جدید باشد

دبیر اجرایی شورای هماهنگی فعالیت های اقتصادی مناطق آزاد گفت: من معتقدم محدوده جغرافیایی که به عنوان مناطق آزاد ایجاد شده است با توجه به ظرفیت قانونی، می‌توانست و کماکان هم می‌تواند، مدلی برای تمرین حکمرانی جدید باشد.

محمدصادق مبرهن نیاکان، عضو هیأت مدیره و دبیر اجرایی شورای هماهنگی و فعالیتهای اقتصادی مناطق آزاد است، انجمنی که از اجتماع تشکل‌های صنفی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی تشکیل شده است. روز گذشته وی با خبرنگار “مناطق آسیا” در خصوص وضعیت فعلی مناطق آزاد و چشم انداز آتی آن با روی کار آمدن دولت جدید به گفتگو نشست.

محمدصادق مبرهن نیاکان عضو هیأت مدیره شورای هماهنگی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی در ابتدا، ضمن اشاره به این موضوع که انجمن مناطق آزاد و ویژه اقتصادی از سال 1391 با سه تشکل از سه منطقه آزاد کیش، قشم و چابهار شروع به فعالیت کرده است گفت: امروز که در خدمت شما هستیم حدود 12 تشکل زیر مجموعه ما هستند و چندین شرکت بزرگ، واحدهای تولیدی و سایر موارد متقاضی عضویت در انجمن هستند که هیأت مدیره در حال بررسی این موضوع است.

وی در خصوص اساس شکل‌گیری تشکل صنفی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی گفت: این موضوع بر اساس تفسیر فراوانی بود که سازمان امور مالیاتی از تبصره 2 ماده 119 قانون برنامه پنجم مبنی بر الزام ارائه اظهارنامه مالیاتی توسط فعالان اقتصادی مناطق آزاد داشت که نهایتا در سال 1394 با اضافه شدن قانون رفع موانع تولید، متأسفانه ما را ملزم به ارائه اظهارنامه مالیاتی کردند.

شخصا زمانی که دیدم سازمانهای مناطق آزاد در قبال ابلاغیه سازمان امور مالیاتی فقط نقش یک نامه‌رسان را داشتند،در اتاق بازرگانی چابهار اعتراض کردم و موضوع را به مورد مشابهی که در سال 1387 اتفاق افتاده بود رفرنس دادم که در ان دوره هم چنین ادعایی از طرف سازمان مالیاتی شده بود و معاونت حقوقی وقت ریاست جمهوری،با تفسیر درستی که از قانون کرد، ابلاغیه سازمان امور مالیاتی را مجری ندانست،از همان جا این جرقه شروع شد و برای اینکه هم سازمانها و هم فعالان اقتصادی را به شکلی از پراکندگی و حرف‌های ضد و نقیض یکسان و هماهنگ کنیم از آنها در تهران دعوت کردیم و در اولین جلسه در سال 91 به اتفاق جامعه بازاریان کیش و قشم و اتاق بازرگانی به مرکز پژوهش‌ها مراجعه کردیم و نظریه‌ای از آنها گرفتیم که مهری به تأیید ادعای ما بود.

مبرهن در ادامه افزود: شکل گیری انجمن از همان جا شروع شد و تا حال که ما پیگیر مسائل و مباحث مربوط به مناطق آزاد هستیم، ادامه دارد. مسائلی مانند مسائل مالیاتی، گمرکی و … خلاصه کلام دفاع از مزیت‌های قانونی مناطق آزاد که متأسفانه در دهه گذشته همگی نقض شد و امروز فقط اسمی از آنها در کتاب‌ها باقی مانده است. عملا با تسریع خیلی از قوانین و مقررات سرزمین اصلی و سامانه‌های ملی، رسالت مناطق آزاد و حمایت سرمایه گذاری که اصلی ترین وظیفه سازمانهای مناطق آزاد است و می‌توانست در جذب سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی موثر ماند بی‌نتیجه ماند.د ر دولت آقای خاتمی و اواخر دولت آقای رفسنجانی با حمایت‌های مستقیمی که رئیس جمهور از مناطق آزاد داشت، ما موفق به جذب بسیاری از سرمایه‌گذاران خارجی شدیم که آمدند و فعالیتهای مفیدی انجام دادند. اما در سالیان گذشته همان ها هم مناطق را ترک کردند.

وی در رابطه با فعالیتهایی که برای حمایت از مناطق آزاد در انجمن صورت گرفته است، توضیح داد: در طی 11 سالی که در این تشکل فعال و در حال انجام وظیفه هستیم، حداقل 1100 مکاتبه با نهادهای مختلف در موضوعات مختلف در سه قوه داشته‌ایم.ارتباط اصلی ما بیشتر با دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد بوده است به این دلیل که یکی از وظایف این ارگان نظارت بر عملکرد سازمانها و صیانت از قوانین و مقررات مناطق آزاد است.

طی سالیان ماضی به عنوان مصلحت و بهانه‌های مختلف تفاهم نامه‌ها و بخشنامه‌هایی را منعقد کردند و حتی در قبال لوایح و طرح‌هایی که توسط دولت و مجلس اعلام و تصویب می‌شد، عملا منفعلانه برخورد کردند. نهایتا بعد از سه دهه شاهد وضعیت موجودهستیم و درواقع در برزخی قرار داریم. در نتیجه ما امروز به کسانیکه به عنوان سرمایه‌گذاران جدید مراجعه می‌کنند، توصیه می‌کنیم که تا مشخص شدن وضعیت مناطق به لحاظ قوانین و مقررات، سرمایه گذاری نکنند چون علیرغم وعده‌های خوبی که توسط دبیرخانه شورای مناطق آزاد یا سازمانهای مناطق داده می‌شود بعد از جذب سرمایه‌گذاران آنها را به امید خدا رها می‌کنند. ما سعی در بیان ایرادات می‌کنیم اما آنها مخیر هستند. بعضا هم برخی با همان ایرادات، بنا بر ارتباطاتی که با مقامات و یا سرمایه درخوری که دارند،سرمایه گذاری می‌کنند. ولی سرمایه گذاران حقیقی معمولا ریسک فعالیت در مناطق آزاد را نمی‌کنند.

وی در پاسخ به این پرسش خبرنگار “مناطق آزاد” که برای ثبات قوانین و امنیت سرمایه‌گذاران در مناطق آزاد چه باید کرد؟ گفت: من نزدیک 31 سال در حوزه مناطق آزاد مشخصا چابهار فعالیت کردم و از 11 سال پیش به حال هم اشراف زیادی بر سایر مناطق پیدا کرده‌ام. منطقه آزاد چابهار کم برخوردارترین منطقه آزاد کشور بوده است. زمانی بود که ما در کانکس با خیلی از محرومیت‌ها نداشتن برق، بهداشت و حتی آب آشامیدنی دست به گریبان بودیم حتی در سالهای قبل، از آب کولر به عنوان آب شرب استفاده می‌کردیم .فی الحال ما یک قانون اساسی به نام قانون مناطق آزاد داریم که شامل 29 ماده است؛ با مطالعه این قانون و ظرفیتهای آن در بدنه کارشناسی دولت، مقررات مناسبی ایجاد کرده‌ایم و امید به حل مشکلات داریم.

وی در ادامه اظهار داشت: مناطق آزاد غیر از جنبه اقتصادی می‌توانست مدل جدیدی در حکمرانی کشور در جغرافیایی کوچکتر برای تمرین باشد.به هر ترتیب ما اقتصادی را بعد از دوران دفاع مقدس داشتیم، اقتصاد صد در صد دولتی که حائز شرایط دوران جنگ بود. این قصه ادامه پیدا کرد و متأسفانه به اسم واگذاری‌ها مشکلاتی پیش آمد و یک طبقه جدید که به آنها خصولتی می‌گویند، ایجاد شد و بعد از دفاع مقدس رانتهایی در کشور به وجود آمد.
من معتقدم محدوده جغرافیایی که به عنوان مناطق آزاد ایجاد شده است با توجه به ظرفیت قانونی، می‌توانست و کماکان هم می‌تواند، مدلی برای تمرین حکمرانی جدید باشد. یعنی حاکمیت سازمان مناطق آزاد، اعضای هیأت مدیره و مدیرعامل که به عنوان بالاترین مقام و نماینده دولت در این ارگان هستند با ظرفیت بخش خصوصی و استفاده از ارکان کارشناسی و تخصصی ،مدلهایی را در مناطق آزاد در زمینه‌های مختلف ، با اولویت اول اقتصادی و بعد اجتماعی و سیاسی و .. پیاده کنند.

مبرهن با اشاره به این موضوع که شعار دولت آقای روحانی دادن فضا به بخش خصوصی بود که عملا در حد شعار باقی ماند، گفت: دولت شهید رئیسی چنین ادعایی نکرد و بسته ترین حالت را طی سی سال گذشته در همین سه سال داشتیم و عموما به بخش خصوصی فضایی نمی‌دادند.

بنابر فرمایشات دکتر پزشکیان در ایام انتخابات و شعارهای انتخاباتی که دادند، اگر واقعا قرار است که تخصص و کارشناسی حاکم شود، به نظرم بهترین الگو می‌تواند محدوده‌های جغرافیایی کوچک باشد. سه دهه گذشته فضایی برای فعالیت داده نشد و با انواع و اقسام بهانه‌ها، جلوی فعالیت را گرفتند و ما تنها مسئول پذیرایی از مقامات و مسئولان و خانواده‌های آنها در مناطق شدیم.

وی افزود: این هفت منطقه فعلی فعالیت مفیدی تا به امروز نداشته‌اند چرا که بودجه‌ای نبوده که بخواهند کاری انجام بدهند. دوستان در مقام قانون نویس گفته بودند فضا کوچک باشد و زیرساختها انجام شود. سوال این است زیرساخت را چه کسی انجام دهد؟ اگر بخواهیم از بخش خصوصی دعوت کنیم می‌گویند تضمین سرمایه‌گذاری ما چیست؟ تا به امروز یکی از دلایلی که باعث شده ما نتوانیم سرمایه‌گذاران بویژه خارجی را جذب کنیم این بوده که نه یک موسسه مالی خارجی درست در این مناطق شعبه زد تا سرمایه گذاری خارجی را تضمین کند و نه دولت زیر بار این بحث رفته است.

دوستان در جلسات درخصوص اصلاح قوانین مناطق آزاد می‌گفتند که ما آمار گمرک سازمان مناطق را قبول نداریم و فقط آمار گمرک جمهوری اسلامی را قبول داریم درحالیکه قانون این را نمی‌گوید و معتقد است؛مناطق باید صرفا بر اساس قوانین خودشان اداره شوند.

مبرهن بیان داشت: ما بیش از دو دهه است که درخواست کرده‌ایم یک نماینده منتخب فعالان اقتصادی به شکل انتخابات با رای انتخاب و عضو هیأت مدیره سازمان شود اما می‌گویند اگر انها بیایند می‌توانند رانت اطلاعاتی به بیرون شوند. در همین باره یک بار به زنده یاد ترکان گفتم “مگر اعضای هیأت مدیره را از کره مریخ می‌آورید” اینها آدمهای همین کشورند. نمی‌توانند رانت ایجاد کنند؟! ما که در منطقه کار می‌کنیم حداقل در جریان قرار می‌گیریم که حداقل هیأت مدیره چه تصمیماتی برای ما می‌گیرد و اگر اشتباهات میدانی به وجود آمد،می‌توانیم به شما اطلاع بدهیم. لذا با فرمایشات و هیأت کاربری که آقای پزشکیان ایجاد کردند، بسیار امیدواریم که اتفاقات خوبی برای مناطق بیفتد و کسی بیاید که این قطار خارج شده را به ریل برگرداند.

وی در پاسخ به این پرسش خبرنگار “مناطق آسیا”که توصیه شما برای انتخاب مدیران، خاصه دبیر شورای عالی مناطق آزاد چیست؟ گفت: در خصوص بحث انتخاب دبیر و جایگاه دبیرخانه ما در طول سی و یک سال گذشته شاهد دو انتخاب در دولت‌های مختلف بوده‌ایم، مورد اول انتخاب آقای بقایی بود که همزمان معاون اجرایی رئیس جمهور بود و مورد بعدی در دولت اول آقای روحانی، زنده‌یاد مهندس ترکان بود. دبیر شورای عالی مناطق آزاد و جایگاه دبیرخانه به لحاظ اداری و شرح وظایفی که مصوب است، مشخص است.ولی به نظرم دبیر باید یک شخصیت ملی باشد و از نظر ما باید جایگاهی در مقام معاون رئیس جمهور داشته باشد.

دبیر شورای عالی مناطق آزاد باید حداقل در جایگاه معاونت باشد و در جلسات هیأت وزیران و در کمیسیون‌های مختلف دولت بویژه کمیسیون اقتصادی حضور داشته باشد. تمامی ضربه‌هایی که ما طی این سالها خورده‌ایم از مخالفتها و عداوت کمیسیون اقتصادی دولت بوده است، تمامی لوایح به آنجا رفت و در تمامی آنها اسم مناطق آزاد را آوردند فارغ از اینکه به لحاظ قوانین مسلم حقوقی ، قانون مناطق آزاد چه در ماده 5 و چه در ماده 34 برنامه چهارم و 112 برنامه پنجم و 65 احکام دائمی تصریح دارد که این مناطق منحصرا باید بر اساس قانون خودشان اداره شوند.نمی ‌شود شما هر لایحه‌ای را به مجلس بفرستید و نام مناطق آزاد را اضافه کنید! خیلی از این لوایح و طرح‌ها در تضاد با قوانین اصلی کشور است مثل قانون امور گمرکی . شما در ماده یک قانون مالیات بر ارزش افزوده آمده‌اید تعریف واردات را عوض کرده‌اید. قانون واردات قانون امور گمرکی است و در انجا گفته شده واردات موقعی تحقق پیدا می‌کند که وارد محدوده قلمرو گمرکی شود. درحالیکه در تعاریف قانونی مناطق آزاد، خارج از قلمرو گمرکی است. در ماده یک مالیات بر ارزش افزوده، مناطق آزاد را در داخل قلمرو گمرکی تلقی کرده است.

وی افزود: من در جلسه کمیسیون اقتصادی دولت اعلام کردم که ماده‌ 140 که شما در اصلاح مالیات مستقیم می‌آورید خلاف قانون و ماده 13 است . اگر جایگاه دبیر ارتقاء پیدا کند خود به خود ما می‌توانیم دبیرخانه را تغییر دهیم. اگر قصد دارند آدم سیاسی بگذراند، فرد سیاسی که اختیاری برای تعیین معاونین خود را نداشته باشد طبیعتا پاسخگو هم نخواهد بود.

پایگاه خبری مناطق آسیا درخصوص گزینه‌های مطرح شده برای کسب جایگاه دبیر شورای عالی مناطق آزاد در دولت جدید گفت: اسامی زیادی مطرح شده است به طور مثال آقای ” انصاری لاری” که شخصیتی ملی است. البته ایشان گفته می‌شود بازنشسته شده‌اند اگر این چنین باشد که نمی‌توانند جزء گزینه‌ها باشند. جوانان خوش فکری چون دکتر مسرور و دکتر کردی که اساسا تحصیل کرده رشته اقتصاد هستند هم گزینه‌های خوبی به شمار می‌آیند. دکتر مسرور پیشینه خوبی دارند و چهار، پنج سال مدرعامل مناطق آزاد بوده‌اند. همچنین آقای کردی که شش سال مدیرعامل بوده است. ما اصرار داریم که غیر بحث تخصص فردی که در این مقام انتخاب می‌شود شخصیت ملی داشته باشد به طور مثال فردی منتخب شود که معاون اقتصادی او افرادی نظیر آقای دکتر مسرور و دکتر کردی باشد. به نظر من اگر وعده‌هایی که دادند، بر اساس شاخص‌هایی که اعلام شده باشد امیدواری زیادی به بهتر شدن اوضاع داریم.

مبرهن در انتها گفت: به شخصه امیدوارم که با تغییرات جدید اتفاقات خوبی برای مناطق آزاد رخ بدهد تا بتوانیم از بستر و ظرفیت بالای این امکان بزرگ استفاده و بهره ببریم.