چالش‌های رسانه‌ای و رسانه‌های چالشی

رسانه‌ها در قرن بیست‌و‌یکم نه‌تنها ابزارهای انتقال پیام، بلکه بازیگران اصلی در شکل‌دهی به افکار عمومی، سیاست‌گذاری اجتماعی و حتی تحولات فرهنگی‌اند.

سید مرتضی عمادی*| رسانه‌ها در قرن بیست‌و‌یکم نه‌تنها ابزارهای انتقال پیام، بلکه بازیگران اصلی در شکل‌دهی به افکار عمومی، سیاست‌گذاری اجتماعی و حتی تحولات فرهنگی‌اند. با گسترش فناوری‌های ارتباطی، ظهور رسانه‌های نوین و تغییر الگوهای مصرف اطلاعات، رسانه‌ها با چالش‌هایی چندلایه و پیچیده مواجه شده‌اند. این مقاله با رویکردی تحلیلی و میان‌رشته‌ای، به بررسی چالش‌های ساختاری، روانی و اخلاقی رسانه‌ها و ظهور رسانه‌های چالشی در فضای ارتباطی امروز می‌پردازد.

۱. همگرایی رسانه‌ای و بحران مرجعیت

با ادغام رسانه‌های سنتی و دیجیتال، مرز میان خبررسانی رسمی و غیررسمی از میان رفته است. این همگرایی، اگرچه تعامل مخاطب با رسانه را افزایش داده، اما موجب بحران در مرجعیت رسانه‌ای شده است. مخاطب امروز با انبوهی از منابع مواجه است که اعتبار آن‌ها مشخص نیست. در چنین فضایی، رسانه‌های حرفه‌ای برای حفظ جایگاه خود باید به بازتعریف مأموریت، شفاف‌سازی منابع و بازسازی اعتماد عمومی بپردازند.

۲. اضطراب اطلاعاتی و فرسایش شناختی مخاطب

مطابق با نظریه‌های روان‌شناسی شناختی، وفور اطلاعات و سرعت انتشار آن‌ها موجب بروز پدیده‌ای به نام «اضطراب اطلاعاتی» شده است. مخاطب در مواجهه با حجم عظیم داده‌ها، دچار سردرگمی، بی‌اعتمادی و تحلیل‌گریزی می‌شود. این وضعیت، به‌ویژه در بحران‌های اجتماعی و سیاسی، منجر به فرسایش روانی و کاهش تاب‌آوری جمعی می‌گردد. رسانه‌ها باید به‌جای بمباران خبری، به تولید محتوای تحلیلی، متوازن و مبتنی بر نیاز مخاطب روی آورند.

۳. رسانه‌های چالشی؛ بازتعریف قدرت رسانه‌ای

رسانه‌های چالشی، اغلب خارج از چارچوب‌های رسمی فعالیت می‌کنند و با بهره‌گیری از آزادی بیان، فناوری‌های نوین و روایت‌های متفاوت، توانسته‌اند مخاطبان گسترده‌ای جذب کنند. این رسانه‌ها، اگرچه گاه به تقویت دموکراسی و شفافیت کمک می‌کنند، اما در صورت نبود نظارت حرفه‌ای، می‌توانند به بستر انتشار اخبار جعلی، تحریک احساسات و تضعیف انسجام اجتماعی تبدیل شوند. ظهور این رسانه‌ها، نشان‌دهنده تغییر در ساختار قدرت رسانه‌ای و انتقال آن از نهادهای رسمی به کنشگران مستقل است.

۴. چالش‌های اخلاقی و مسئولیت‌پذیری رسانه‌ها

در فضای رقابتی امروز، برخی رسانه‌ها برای جذب مخاطب بیشتر، به انتشار محتوای هیجانی، جنجالی یا تحریف‌شده روی می‌آورند. این رفتارها، نه‌تنها اعتماد عمومی را خدشه‌دار می‌کند، بلکه موجب تضعیف سرمایه اجتماعی و اخلاق رسانه‌ای می‌شود. رسانه‌های حرفه‌ای باید با پایبندی به اصول اخلاقی، شفافیت در منابع و مسئولیت‌پذیری در تولید محتوا، نقش خود را به‌عنوان حافظان حقیقت ایفا کنند.

۵. سواد رسانه‌ای؛ راهکار عبور از بحران

در مواجهه با چالش‌های رسانه‌ای، ارتقاء سواد رسانه‌ای مخاطبان یک ضرورت راهبردی است. آموزش تحلیل محتوا، تشخیص منابع معتبر، و درک سازوکارهای اقناع رسانه‌ای، می‌تواند مخاطب را از مصرف‌کننده منفعل به تحلیل‌گر فعال تبدیل کند. همچنین، رسانه‌ها باید در تولید محتوا، به اصول علمی، اخلاقی و نیازهای واقعی جامعه توجه داشته باشند.

نتیجه‌گیری

رسانه‌ها در جهان امروز، درگیر چالش‌هایی پیچیده و چندلایه‌اند؛ از بحران اعتبار تا رقابت با رسانه‌های چالشی. عبور از این بحران‌ها، نیازمند بازنگری در مأموریت رسانه‌ها، ارتقاء سواد رسانه‌ای، و بازتعریف رابطه رسانه با مخاطب است. رسانه‌ای موفق خواهد بود که نه‌تنها پیام‌رسان، بلکه معنا‌ساز، اعتمادآفرین و مسئول باشد. در نهایت، آینده رسانه‌ها وابسته به توان آن‌ها در پاسخ‌گویی به چالش‌ها، حفظ اخلاق حرفه‌ای و بازسازی اعتماد عمومی خواهد بود. /منبع: نماداقتصاد

*دکتری مدیریت رسانه