پایگاه خبری مناطق آسیا:یکی از سرفصل های فراموش شده یا دستکم به تعویق افتاده توسعه ای توجه به دریا بنیان بودن اقتصاد منطقه ای در مجموعه اقتصاد کشور بوده است.ظرفیت های دریا بنیان بودن در سواحل جنوبی کشور به رغم نشانه های آشکار مزیتی خود، در طی سال های گذشته شاید تنها در شعارها و برنامه های تشریفاتی مورد توجه قرار گرفته است.

این اتفاق را می توان در سواحل مکران به عینه دید که تفسیر آن در حوصله این گفتار نیست. برای کشور پهناوری چون ایران فارغ از توانمندی های اقتصادی و تجاری،داشتن سواحل صخره‌ای، ماسه‌ای و مرجانی بی‌نظیر، همچنین موقعیت عالی توریسم و گردشگری شرایطی را فراهم می آورد که سرمایه گذاری های بخش خصوصی و دولتی توسعه ای بی نظیر و سود آور را فراهم آورد.اما آیا این اتفاق افتاده است؟

سواحل مکران در امتداد دریای عمان قرار دارد و به تعبیری از شرق استان هرمزگان  شروع می شود تا انتهای شرق چابهار ادامه می یابد . هرچند که چنین گستره ای  از جاذبه‌ های گردشگری استان سیستان و بلوچستان به شمار می‌آید.در چنین جغرافیایی ساز و کارحمل و نقل ترکیبی  -که از آن با عنوان دریایی، جاده‌ای و ریلی یاد می شود - استفاده از ظرفیت مناطق آزاد تجاری و صنعتی امکانی ایجاد می کند  که مسیر حمل بار از چابهار به ارس و از ارس تا ارمنستان  عملیاتی شده و از این رهگذر سودآوری های ملی به  منصه ظهور برسد.

توسعه ترانزیت در کنار فعال شدن صنایع نفت و پتروشیمی

در حقیقت تنها یکی از ظرفیت های سواحل مکران می تواند تحقق افزایش ترانزیت و تبادلات تجاری با اجرای کریدور چابهار،  آارس، ارمنستان را برای اقتصاد آسیب دیده امروز کشور به شمارآید.

افزایش۲۴درصدی تجارت ایران با اوراسیا؛ نقش ژئوپلیتیک کریدور شمال-جنوب در اتصال اوراسیا به خلیج فارس مقوله بسیار مهمی است  و در این میان  توسعه سواحل مکران می تواند به آن کمک کند.

گفته شده توازن در میزان صادرات و واردات ایران به اتحادیه اقتصادی اوراسیا از نکات قابل توجه در این فرآیند تجاری دو طرفه است و محصولات کشاورزی سهم ۷۵ درصدی در مبادلات تجاری این اتحادیه با ایران را دارد. مواد معدنی، ‌صنایع و مواد شیمیایی نیز بخشی دیگر از تبادلات میان دو طرف است

توسعه صنایع نفت و پتروشیمی در سواحل مکران یکی از هدفگزاری های متولیان حاکمیتی بوده است. بر کسی پوشیده نیست که اواخر دهه ۸۰ اهمیت توسعه این سواحل از سوی رهبر معظم انقلاب مطرح شد و از آن زمان به بعد برخی از کنشگران دولت این ضرورت را مورد مداقه قرار دادند و البته نیازها و الزامات آن را نیز مطرح کردند.

سپس مشاهده شد که در دولت های پیشین اولین  گام‌های عملیاتی‌سازی توسعه سواحل مکران آغاز شد و اقدام‌های اولیه شکل گرفت.

بر این اساس قرار شد شورای توسعه سواحل مکران در قالب شرکتی دولتی تشکیل شود و وظیفه نظارت بر پروژه‌های منطقه را در دستور کار خود قرار دهد.البته این اتفاق آنطور که باید و شاید شکل محکم و مقتدری به خود نگرفت ولی خوشبختانه یکی از اولویت‌های اصلی در دولت جدید، اجرای مطالبات بر زمین‌مانده رهبری و عملیاتی‌سازی آنها به شمار رفت  و در یک سال گذشته در دستور کار جدی دولت قرار گرفت.

قابل اشاره است که سعی شد تشکیل سازمان مذکور تسریع شود و در بودجه ۱۴۰۲ منابع مورد نیاز  برای این اقدام در نظر گرفته شود.در این میان اساسنامه سازمان با همه پیچیدگی‌هایش نسبت به  حکمرانی جدید، در هیئت دولت به تصویب رسید. همچنین مبنا گذاشته شد تا مصوبه برای تبدیل شدن به قانون به مجلس ارسال شود.

با چنین رویکردی طبیعی است که ضرورت تأمین مالی پروژه‌ها در کوتاه‌مدت ایجاب می کرد ( ومی کند) که توسعه زیرساخت‌های منطقه شامل راه، بندر، فرودگاه و... به شکلی جدی مد نظر قرار گیرد چرا که سرمایه گذاری در این منطقه نیازمند امنیت هایی از این دست است.

در این میان قواعد جاری حکم می کند که بدانیم توسعه زیرساخت‌ها وظیفه دولت است و هم اوست که باید در همین آغاز راه به سمت تأمین منابع مالی پروژه‌ها در زمان کوتاه برود.بنابر این در گام اول لازم بود توافقات مورد نظر با منابعی مانند صندوق توسعه ملی  ویا بانک ها هم صورت بگیرد که در عین حال پروژه های بزرگ نیز دچار وقفه نشود.

آگاهان بر این باورند که آنچه نباید در توسعه مکران مورد فراموشی وغفلت واقع شود  این است که صندوق‌های محلی نیز فعال شود  و از طریق بازار سرمایه با فروش سهام سرمایه‌های خرد مردم جذابیت های لازم ایجاد شود و مکران از لاک گمنامی تحمیل شده خود در بیاید.

تحقق منویات رهبری و تکمیل زنجیره ارزش در سواحل مکران

در نقشه راه توسعه های نفتی سواحل مکران آمده است که  مثلا منطقه کوه مبارک به عنوان یک پایانه نفتی و پتروپالایشگاهی هدفگذاری شود تا زنجیره ارزش کامل شود.بر اساس تاکیدات رهبری منطقه مکران بستر مناسبی برای تحقق  اقتصاد مقاومتی پایه و مبناست.اما پرسش اینجاست که چرا این تاکید رهبر معظم انقلاب باید پشت درهای بسته تفکر متولیان قرار گیرد؟ چرا سازمان منطقه آزاد چابهار باید درگیر رفتارهای احیانا گروهی و مدیریتی خود با توسعه گران مکران باشد؟ اگر چنین نیست چرا سرعت قطار توسعه ای مکران تا این زمان کند بوده است؟فرقی نمی کند که  شورای توسعه مکران آغاز کننده این چالش باشد یا هر دستگاهی که در منطقه هرمزگان و سیستان و بلوچستان مدیریت خود را اعمال می کند.منافع ملی نباید قربانی گروه گرایی و سلیقه های افراد و جریان های سیاسی و شبه سیاسی قرار گیرد.

مگر اثبات نشده است که کشورهای زیادی برای حضور و سرمایه‌گذاری با وجود تحریم‌ها پیشنهاد سرمایه‌گذاری در سواحل مکران را داده اند؟ کشورهایی مانند  شامل چین،هندوستان، کشورهای میانه و...این اشتیاق را بارها اعلام کرده اند. پس مشکل در کجاست؟

به تازگی دبیر شورای توسعه سواحل مکران اعلام کرده است که سه برنامه زمانی در بازه‌های ۱۴۰۴، ۱۴۰۸ و بعد از آن در دست تدوین است  و سازمان مورد نظر قرار است زیر نظر رئیس جمهور این اقدام را اجرایی کند.پس به چه دلیل دستگاه های حاکمیتی مانند استانداری ها، سازمان منطقه آزاد و شورای توسعه مکران بطور جزیره ای کار می کنند وتن به این تجمیع نمی دهند تا فرمایشات رهبری بر زمین نماند؟

در حالی که بندر نفتی جاسک و بندر تجاری چابهار  اینک بستر مناسب  استراتژیک‌ترین پروژه‌های عمرانی کشور هستند تا آینده اقتصاد و تجارت ایران و دوستان ایران را رقم بزنند چرا این اتفاق ملموس نشده است؟ به تعبیر رسانه ها  از جنگ نفتکش‌ها تا بالا رفتن هزینه‌های حمل‌ونقل و طراحی کشتی‌های غول‌پیکر در دهه اخیر مبین این نکته است که  خلیج فارس محدود و آسیب‌پذیر است و عمان و سواحل راهبردی مکران بهترین جایگزینش خواهد بود.در نتیجه اصلا زیبنده نیست که در این زمینه اهمال و تاخیر بوجود بیاید.

بارها تاکید شده که طبق اعلام  دبیرخانه شورای توسعه مکران، 48 پروژه و ابرپروژه استراتژیک در طول این سواحل درحال اجراست و  مهم‌ترین پروژه‌های بهره‌برداری آن شامل فاز اول بندر شهید بهشتی چابهار با 15 میلیون تن تخلیه و بارگیری و صادرات نفت از جاسک با یک‌میلیون تن ظرفیت است.

همچنین مهم‌ترین پروژه‌های دیگر را هم خط ‌آهن چابهار ـ زاهدان ـ سرخس، فولاد مکران، پتروشیمی مکران، احداث صنایع تکمیلی کشاورزی و آب‌شیرین‌کن‌های صنعتی، صنعت و ماشین‌سازی و راه‌سازی و احداث فرودگاه بین‌المللی چابهار تشکیل می دهد.

اگر اعتقاد بر این است که مکران آینده  کشورو همسایگان و دوستان ایران را محقق می کند  به چه دلیل پروژه‌های راهبردی‌اش با کندی و تاخیر پیش می رود؟ گره کار در کجاست؟

پیش از این مسئولان منطقه در حوزه کشاورزی و شیلات اظهار کرده بودند که در راستای تأکیدات مقام معظم رهبری در استفاده از ظرفیت‌های این منطقه در مسیر توسعه و پیشرفت کشور و اهمیت بخش کشاورزی و شیلات به‌دلیل اشتغال افراد منطقه به امر کشاورزی و ماهیگیری به‌عنوان حرفه‌ اصلی ساحل‌نشینان مکران، برای توسعه همه جانبه و پایدار و جامع‌نگر، مطالعات گوناگونی از دهه 70 در بخش کشاورزی و شیلات انجام شده است.در نتیجه مجصول این اقدام باید قابل مشاهد باشد.

کشاورزی و شیلات ،ظرفیت های انکار نشدنی سواحل مکران

سیاست‌های اقتصاد دریا محور و طرح توسعه سواحل مکران، اهمیت بخش شیلات را در منطقه با توجه به دسترسی به دریا و سواحل، دو چندان کرده، و سازمان شیلات ایران هم که از دیر باز در بخش صیادی و شیلات این منطقه فعال بوده است.

گفته می شود کل اعتبار مورد نیاز برای اجرای 21 پروژه بخش کشاورزی در حوزه مکران در قالب طرح‌های پنج و 15 ساله حدود 3662 هزار میلیارد ریال برآورد شده است که مبلغ 500 هزار میلیارد ریال آن از محل درآمدهای عمومی دولت و مبلغ 3162 هزار میلیارد ریال از محل تسهیلات و آورده بخش خصوصی تأمین خواهد شد.

در عین حال اعلام شده پیش‌بینی اعتبار مورد نیاز برای اجرای پروژه‌های بخش کشاورزی و شیلات در سال 1402 مبلغ 70 هزار میلیارد ریال است و  اعتبار مورد نیاز طی نامه رسمی توسط معاون وزیر و رئیس سازمان شیلات ایران به‌عنوان نماینده تام‌الاختیار وزیر در شورای توسعه سواحل مکران به دبیرخانه توسعه سواحل مکران ارسال شده است.حال باید دید این اعتبارات  و در ادامه آن پروژهای تعریف شده چه سرانجامی پیدا کرده اند؟

جذابیت های حوزه توریسم نیز در منطقه مکران نیازی به تعریف ندارد. در منطقه بریس قایق های ماهیگیری مردم  اصلی ترین دیدنی های ساحلی هستند  و بیشتر گردشگران برای عکس گرفتن با پس زمینه این قایق ها، راهی بریس می شوند.از محصولات دریایی این بندر می توان به  شیرماهی، شوریده، حلوا، کوسه ماهی یا میگو تازه اشاره کرد که با تقویت و توسعه خود می تواند  اقتصاد منطقه را رشد دهد. این منطقه که به ساحل مکران معروف است، از فعال‌ترین اسکله‌های ماهیگیری کشور به حساب می‌آید. کشتی‌های بسیاری هم‌زمان در دریای مکران گردش می‌کنند و گردشگر در هر لحظه‌ای که بر روی اسکله باشد، قایق‌های رنگ‌به‌رنگ زیادی را در حال رفت‌وآمد تماشا می‌کند.حیف است این جاذبه ها  از نگاه عموم علاقمندان پنهان بماند.

همین "گواتر" بندر یا خلیجی است جذاب در جنوب کشور که چون گوهر بهشتی در ساحل دریای عمان می‌درخشد. گواتر به واسطه قرار گرفتن در مجاورت جنگل‌های حرا یکی از مناطق حفاظت شده محیط زیست به شمار می‌رود. جنگل‌های حرا جذاب ترین بخش این بندر محسوب می شود.جایی زیبا که  در آغاز هر پائیز میزبان پذیرای تعداد بی‌شماری از پرندگان مهاجر است.

ظرفیت های حوزه توریسم و گردشگری در مکران اگر مورد توجه بیشتر متولیان امر قرار گیرد می تواند اقتصاد منطقه را به شکل قابل تاملی متحول سازد و چهره زشت فقر و بیکاری را از سواحل مکران بزداید.

بر این اساس لازم است گفتمان ملی سواحل مکران برای پیشبرد هرچه سریعتر مطالبات رهبری در خصوص تحول منطقه به بار بنشیند.ایشان می فرمایند: "این ساحل عظیم و طولانی بسیار حساس که ما در دریای عمان داریم در واقع یک گنج است و باید این را اعتراف کنیم که این را کشف نکرده بودیم. دریای عمان، ساحل دریای عمان و حضور در دریای عمان یک گنج است؛ یک ذخیره است. ما همه حواسمان را بردیم متوجّه خلیج ‌فارس کردیم که البتّه خلیج ‌فارس هم خیلی حساس است، شکی نداریم امّا توجّه نکردیم به این ثروت عظیمی که ما در دریای عمان داریم. دریای عمان عقبه اساسی و تعیین‌کننده سرنوشت خلیج‌ فارس است. "رهبر معظم انقلاب همچنین تاکید می کنند : مسئله آبادسازی سواحل مکران نیز جزء کارهای اساسی است که باید با همکاری دولت، برنامه‌های مورد نظر در این منطقه با سرعت بیشتری دنبال شود."

برای تحقق منویات رهبر معظم انقلاب در این خصوص،باید یکبار برای همیشه ،همه دستگاه های ذیربط یک دل و یک صدا پا پیش بگذارند . فرصت سوزی های سنوات گذشته که حاصل دعواهای گروهی و جناحی مدیران کوچک و بزرگ بوده  توسعه هرچه سریعتر منطقه مکران را ضروری تر می سازد.در غیر اینصورت، در بر همان پاشنه پیشین خواهد چرخید  که ضرر و زیانش دامن اقتصاد منطقه و کشور را خواهد گرفت.